اجزای شیمیایی تشکیل دهنده زعفران
سه مؤلفه اصلی زعفران عبارتند از: کروسین که رنگدانه زرد حاصل از کلاله را تشکیل میدهد. پیکروکروسین که به زعفران طعم زنگ زده و تلخ میبخشد و سافرانال که عطر خاک را به ادویه منتقل میکند. مواد شیمیایی موجود در زعفران ممکن است با توجه به فراریت آنها یا عدم وجود آن طبقه بندی شوند. اجزای اصلی غیرفرار آن شامل کروسین، کروسین- α (رنگدانه کاروتنوئیدی که ممکن است بیش از 10٪ از جرم زعفران خشک را تشکیل دهد)، کاروتنوئیدهایی است که شامل لیکوپن، زاكزانتین و آلفا و بتاكاروتن ها، كروسین و پیكروكراسین است. اجزای اصلی فرار شامل ترپن، الکل ترپن و استرهای ترپن است. سافرانال همچنین یک عنصر فرار عمده است که از پیکروکروسین در نتیجه تعامل گرما و آنزیمها در طی فرآیند خشک شدن تشکیل میشود.
کروسین و پیکروسین نسبت به نور و هوا بسیار حساس هستند و نشان میدهد که چرا زعفران را باید در ظروف محکم نگه داشته و در مکانی خنک، تاریک قرار دهید. قرار گرفتن در معرض اکسیژن جوی و نور خورشید باعث اکسیداسیون خواهد شد که خواص کروسین و پیکروسین را به شدت کاهش میدهد و در نتیجه کیفیت زعفران را پایین میکشد.
خواص آنتی اکسیدانی زعفران نیز جدا شده و برای استفاده بر روی داروهایی که با سرطان، افسردگی و سایر اختلالات عصبی، مورد مطالعه قرار میگیرند. خواص ضدالتهابی زعفران نیز به اجزای حاصل از سرده زعفران: فلاونوئیدها، تانن ها و آنتوسیانین ها نسبت داده میشود. به طور خاص، فلاونوئیدهای موجود شامل هسپریدین، کوئرستین، روتین، لوتولین و بیوفلاونوئیدها هستند.
اما تنها کلاله زعفران نیست که دارای خواص بیشمار و ارزشمند است بلکه اجزای مختلف آن مانند گلبرگ، پرچم و ریشه زعفران نیز دارای خواص منحصر به فردی هستند و کاربردهای فراوانی دارند. این یک ماده انعطاف پذیر است.
ریشه زعفران چیست و چه کاربردهایی دارد؟
ممکن است این ریشه با آنچه که در ذهن شما است متفاوت باشد. کلاله زعفران رنگی قرمز دارد که هر چه به پرچم خود نزدیکتر میشود این قرمزی به زردی تغییر رنگ میدهد. خامه زعفران یا همان ریشه زعفران در حقیقت به قسمت زرد رنگ کلاله و انتهای آن گفته میشود. بنابراین منظور از ریشه آن قسمتی که در خاک قرار دارد نیست و قسمت انتهایی کلاله مد نظر ما است.
هر گیاه زعفران از شش گلبرگ به رنگ بنفش، سه پرچم به رنگ زرد و سه نخ یا همان کلاله به رنگ قرمز متمایل به نارنجی تشکیل میشود. به نوع چیدن زعفران که از قسمت ریشه کلاله باشد، در اصطلاح دخترپیچ یا دستهای میگویند. قطعاً هرچه به قسمت ابتدایی و سرخ رنگ زعفران نزدیک میشویم کیفیت زعفران کشت شده بهتر خواهد بود و قیمت بالاتری نیز دارد. قسمت سرخ رنگ کلاله همان زعفران اصلی و مرغوب محسوب میشود.
باید توجه داشته باشید که بسیاری از سودجویان برای کسب منفعت بیشتر اقدام به رنگ کردن ریشه زعفران و فروش آن به جای زعفران اصلی میکنند. این زعفران به دلیل افزوده شدن رنگهای شیمیایی و غیرطبیعی نه تنها هیچ خاصیتی برای شما نخواهد داشت بلکه بسیار مضر نیز است که شما میتوانید با کسب اطلاعات در رابطه با تشخیص زعفران اصل و تقلبی از خرید این نوع زعفران با قیمت زعفران اصلی پیشگیری کنید.
خواص و کاربرد ریشه زعفران
تمام کاربردها و خواصی که برای زعفران گفته میشود مربوط به قسمت کلاله این گیاه است و اغلب در صنایع غذایی و تجاری از آن استفاده میشود اما دیگر اجزای تشکیل دهنده زعفران نیز مقدار کمتری از این خواص را میتوانند به ارمغان بیاورند و با توجه به قیمت بسیار پایینتر کاملاً مقرون به صرفه به نظر میرسد. از جمله این مواد مفید میتوان به گروه ویتامینهای مختلف مانند B1 ،B2 ،B6 و C، مواد معدنی مانند کلسیم، آهن و منگنز موجود در ریشه یا همان خامه زعفران اشاره کرد.
دلیل اصلی کمرنگ بودن و یا زرد بودن ریشه نسبت به کلاله زعفران نبود عنصر کروسین که همان عامل رنگ دهی زعفران است عنوان میشود. به همین دلیل باید خواصی که به واسطه وجود عنصر کروسین در زعفران موجود است مانند بهبود بیماریهای مربوط به چشم، آلزایمر و تقویت حافظه و همچنین درمان دیابت را فاکتور گرفته و از دیگر خواص مربوط به کلاله مانند بهبود خلق و خو و درمان افسردگی، رفع بوی نامطبوع دهان، شادی آور و رفع خستگی، بهبود پوست، تقویت نیروی جنسی، تقویت عملکرد کبد و قلب نام برد. از این قسمت زعفران همچنین برای تقویت عملکرد معده و مثانه نیز استفاده میکنند.
ریشه یا خامه زعفران را میتوانید در مواردی که نیاز به رنگ زعفران ندارید و تنها خواص و عطر و طعم آن مهم است استفاده کنید زیرا این قسمت میتواند بسیار ارزانتر و کاربردیتر باشد و در جهت مصارف درمانی از آن استفاده کرد.
ریشه زعفران را چگونه جمعآوری میکنند؟
همانطور که میدانید زعفران پیش از بستهبندی و استفاده باید پاک شود. در فرآیند پاککردن زعفران قسمت سفیدرنگ خامه از کلاله زعفران جدا میشود .
روش مصرف ریشه زعفران
همانطور که در مطالب بالا ذکر کردیم، از آنجایی که قیمت این قسمت از گیاه زعفران بسیار ناچیز و پایینتر از کلاله زعفران است، ریشه زعفران برای تهیه و طبخ انواع غذا و نوشیدنی یا دمنوش که صرفا عطر و بوی زعفران مورد نیاز است کاربرد دارد. زیرا قسمت کلاله زعفران دارای رنگ قرمز مایل به نارنجی است و برای رنگدهی به انواع غذاها، دسرها، نوشیدنیها و دیگر موارد مصرفی زعفران کاربرد دارد. برای استفاده و بکارگیری ریشه زعفران بهترین روش سابیدن و پودر کردن آن است. هر چقدر زودتر این ادویه را بعد از برداشت به صورت پودر درآورید از کیفیت مطلوبتری برخوردار خواهد شد و تمامی خواص خود را حفظ خواهد کرد و به این ترتیب عطر و طعم بهتری خواهد داشت.
برای ساییدن ریشه پیشنهاد ما به شما این است که در ابتدا ریشه زعفران را با حرارت ملایم یا غیرمستقیم خشک کنید تا حالتی شکننده پیدا کند. حال این ریشه را به راحتی بسابانید و پودر کنید.
در روشی دیگر میتوان ریشه زعفران را به عنوان یک طعم دهنده در کنار چای دم کرد. چای زعفران نوعی نوشیدنی گیاهی با خلوص و طراوت است که سرشار از خواص ضدافسردگی است. تمام آنچه شما نیاز دارید آب گرم، ریشه زعفران، کمی عسل یا شکر و مقداری چای سیاه برای تهیه یک فنجان چای زعفرانی است.